LOJİSTİK SEKTÖRÜ AÇISINDAN TÜRKİYE’NİN REKABETÇİ KONUMU

Tablodaki veriler incelendiğinde Türkiye’nin, değerlendirmeye alınan tüm ülkeler içinde önemli bir farkla ortalamanın üstünde olduğu tek bileşen “Pazar Büyüklüğü”dür. En altlarda yer aldığı bileşen ise yıllardan beri değişmeyen bir şekilde “Emek Piyasalarının Gelişmişliği”dir ki emek yoğun bir endüstri özelliğini sürdüren lojistik sektörü açısından bu kriter üzerinde hassasiyetle durulması gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bunun yanı sıra “Makroekonomik İstikrar”, “Yüksek Öğretim ve İşbaşında Eğitim”, “Sağlık ve Temel Eğitim” ile “Teknolojik Altyapı/Hazırlık” bileşenleri açısından da pek de iyi bir performans sergileyememektedir.

M.Porter bir ulusun rekabet gücünün belirleyici olarak (1) Faktör (girdi) koşulları, (2) Talep koşulları, (3) Firma stratejileri ve rekabet yapısı, (4) İlgili ve destekleyici kuruluşlar ile (5) Devletin rolünü saymaktadır. Dikkat edilirse burada yer alan beş temel faktör Dünya Ekonomik Forumu tarafından kullanılan rekabet endeksinin de bel kemiğini oluşturmaktadır. 2023 hedeflerine erişmek adına atılacak her türlü olumlu adımın aynı zamanda ülkemizi küresel rekabet endeksinde de üst basamaklara taşıyacağı aşikardır.

Ancak bu hedefin gerçekleştirilmesinde ilgili ve destekleyici kuruluşlar faktörü içerisinde yer alan ve ihraç ürünlerimizi uluslararası pazarlara taşınması için oluşturacağı lojistik ve tedarik zinciri ağları vasıtasıyla önemli bir rol üstlenmesi beklenen lojistik ve taşımacılık sektörünün bu beklentilere paralel olarak global anlamda rekabetçi bir güç olmasını zorunlu kılmaktadır. Bu çerçevede sektörün müşteriye hızlı yanıt verebilen, esnek, kaliteli ve uygun maliyetli hizmetler ile kendisini göstermesi gerekmektedir. Dolayısıyla, görünen şudur ki ihracat performansımızın arttırılmasında, önümüzdeki yıllarda ülkemizde faaliyet gösteren uluslararası eşya taşımacılığı ve lojistik firmalarına büyük görevler düşecektir.

Oysa kendisinden önemli bir görev beklediğimiz lojistik ve taşımacılık sektörümüzün 16ncı büyük ekonomi olan bir devletin gereklerini yerine getirdiğini söylemek henüz mümkün görünmemektedir. Bu çerçevede kendi yerimizi diğer uluslarla göreceli olarak inceleyebileceğimiz Dünya Bankası tarafından hazırlanan ve yayınlanan “Lojistik Performans Endeksi 2014” sonuçlarını incelediğimizde Türkiye’nin 160 ülke arasında 3.50/5.00 puanla 30. sırada yer aldığını görmekteyiz. Bu sonuçlarla Türkiye 2007 ve 2010 raporlarına kıyasla daha üst sıralara yerleşmekle beraber son rapordan bu yana ilerleme gösteremediğini hatta bazı kriterler açısından hafifte olsa lojistik performansındaki rekabet düzeyinin gerilediği görülmektedir. Üstelik “rekabetçi fiyatlarla sevkiyat imkanı” bileşeninde 2010 yılının bile gerisine düşmüş olmamız üzerinde hassasiyetle durulması gereken bir husustur.

Ancak bu verilerin sevindirici yanı “lojistik sektörünün sunduğu hizmetlerin kalitesi ve yetkinlik düzeyi” ile bilişim sistemlerinin operasyonlara entegrasyonu anlamına gelen “sevkiyatların takibi ve izlenebilmesi” kriterlerinde sürekli ve önemli ilerlemeler görülmesidir. Aşağıdaki tabloda Türkiye’nin 2010, 2012 ve 2014 yılı Lojistik Performans İndeksi karşılaştırması yer almaktadır.

Türkiye’nin 2010 – 2014 Yılları Lojistik Performansı (Kaynak: worldbank.org)

Rekabet yarışı sonu olmayan dolayısıyla yarışı kimin önde bitirdiğinin değil herhangi bir zaman kesitinde rakiplerimize göreceli yerimizin ne olduğu değerlendirildiği bir yarıştır. Dolayısıyla ülkemizin yerini aralarında bulunmayı arzu ettiğimiz devler ligindeki ülkeler, bizim de içinde bulunduğumuz atağa kalkmasına rağmen halen orta düzeyde performans gösteren ülkeler ve rekabetçi pozisyonumuzun değerlendirilebilmesi açısından önemli görülen bazı diğer ülkelerle karşılaştırmak için aşağıdaki tablo faydalı olacaktır. Tabloda Finlandiya’dan önceki ülkeler üst gelir grubunda altındaki ülkeler ise üst-orta gelir grubundaki ülkelerdir. Son üç raporu dikkate aldığımızda Almanya, Hollanda ve Singapur’un sürekli ilk 5, Belçika, İngiltere ve Japonya’nın ise sürekli olarak ilk 10 arasında olduğuna dikkatlerinizi çekerim.

Türkiye’nin Dünya LPI Sıralamasındaki Yeri (Kaynak: worldbank.org)

Küresel düzeyde rekabetin giderek artması sonucu uluslararası faaliyette bulunan işletmeler açısından, zorluklar giderek artmaktadır. Bu kapsamda uluslararası pazarlarda rekabet avantajı kazanabilmek için uygulanan stratejilerin temel yeteneklerimizden güç alması gereklidir. Bu kapsamda lojistik ve taşımacılık uluslar arası ticaretin performansına önemli düzeyde katkı sağlamaktadır. Ancak lojistik, tedarik zincirinin etkinliğini sağlayarak rekabet avantajı sağlayan bir unsur olmasının yanı sıra doğru yönetilemediği takdirde önemli bir maliyet kalemi haline de gelebilmektedir. Özellikle uluslararası ticarete konu olan malların bir ülkedeki çıkış noktasından diğer ülkedeki teslim noktasına erişene kadar geçen süreçten oluşan masraflar ve zaman kayıpları firmaların müşterilerine kattığı değerle birlikte finansal performanslarını da azaltmaktadır.

O halde uluslararası pazarlarda etkin bir lojistik sistemini ulusal düzeyde bir temel yetenek olarak geliştirebilmek için sistematik ve koordineli bir çalışma yapılmalıdır. Bu maksatla öncelikli olarak ele alınması gereken konulardan bir tanesi ise rekabet edebilecek dış pazarların seçilmesidir. Bu noktadan sonra lojistik ve taşımanın etkinliğini, malların müşterilerin eline ne kadar hızlı ulaştığı belirler. Türkiye’nin stratejik coğrafik konumu mevcut karayolu taşımacılığı endüstrisi ile birleşince çok önemli avantajlar sağladığı ortadadır. Ancak bu avantajımızın ihracat performansımızı destekleyebilmesi için lojistik işletmelerimiz ticaret engelleri, tarife ve kotalar, yabancı ülkelerin çeşitli düzenlemeleri ve kendi ülkemizden farklı kanunlar ve davranışlarla mücadele etmeyi öğrenmek zorundadırlar.

Üretim sektöründe küçük firmaların bile ihracat-ithalat yapabildiği bir çağda yaşamamıza rağmen maliyetlerin yüksekliği, uzmanlık isteyen hizmetlerin gerekliliği ve uluslararası devlerden gelen rekabet baskısı uluslararası taşımacılık ve lojistik sektöründe küçük firmaların kapasitelerin konsolide edilmesi gerektiğini ortaya çıkartmaktadır. Büyük firmalar ise, zaman içinde gelişme ve iyileştirmelerle dünya standartlarını yakalamayı başaracaklardır.

Bununla birlikte özellikle karayolunda geçiş belgesi kotalarının kaldırılması veya artırılması yönünde çalışmalar yapılması, limanların altyapı ve teknik imkanlarının güçlendirilmesi, kapasitelerinin artırılması, demiryolu taşımacılığımız serbestleştirilmesi ve teşvik edilmesi, demiryolu liman bağlantılarının tamamlanması, karayolu ve demiryolu bağlantıları olan lojistik üs projelerine bilimsel temele dayanan seçimler yapılmak kaydıyla önem verilmesi sektörümüzün rekabetçilik kabiliyetini artıracak unsurlardır.

Son söz olarak; firmalar arasında en iyi örneklerin paylaşımı ve kıyaslanmasının (Benchmarking) gelişme ve büyüme yönünde büyük katkılar sağladığını hatırlatmak isterim. Bu çerçevede gerek dünya ticaretinin yükselen devi olması gerekse Lojistik Performans Endeksi’ne göre rakiplerimiz arasında bulunan ve endeksin lideri konumundaki ülkelerin ulusal düzeydeki uygulamaları dikkate alınmalıdır.

Dostçakalın