Ekonomide Dış Şoklar Ve Dirençli Olmak

Belirsizlikler Çağında Ekonomi

Küreselleşen dünyada ülkelerin ekonomileri birbirine sıkı sıkıya bağlı hale geldi. Bu durum, ticaretin ve yatırımın artmasını sağlarken aynı zamanda kırılganlıkları da beraberinde getiriyor. Bir ülkede yaşanan siyasi kriz, başka bir bölgede patlak veren savaş, ani kur dalgalanmaları ya da emtia fiyatlarındaki sert artışlar tüm dünyayı etkileyebiliyor. İşte bu tür olaylara dış şoklar deniyor. Dış şoklar, ekonomilerin öngörülemeyen şekilde sarsılmasına yol açarken, ülkelerin bu tür dalgalanmalara karşı ne kadar dirençli olduğu da ekonomik istikrarın geleceğini belirliyor.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler açısından dış şoklara karşı dayanıklılık, sürdürülebilir büyüme ve toplumsal refahın korunması için kritik önemde. Son yıllarda yaşanan pandemi, küresel enerji krizi, jeopolitik gerilimler ve faiz politikalarındaki değişimler, ekonomilerin nasıl bir sınavdan geçtiğini açıkça ortaya koydu.

Dış Şokların Kaynakları

Ekonomide dış şokların farklı kaynakları vardır ve her biri ekonomiler üzerinde farklı etkiler bırakır:
Küresel Finansal Dalgalanmalar: ABD Merkez Bankası’nın (FED) faiz artırımı gibi kararlar, gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışına neden olabilir. Bu da döviz kurları ve enflasyon üzerinde baskı yaratır.
Enerji ve Emtia Fiyatları: Petrol, doğalgaz veya tarım ürünlerinde yaşanan ani fiyat artışları, üretim maliyetlerini yükselterek enflasyonu tetikler.
Jeopolitik Gelişmeler: Savaşlar, yaptırımlar veya bölgesel krizler, ticaret yollarını sekteye uğratabilir ve enerji güvenliğini riske atabilir.
Doğal Afetler ve Pandemiler: Covid-19 örneğinde olduğu gibi, küresel sağlık krizleri hem arz hem de talep tarafında ekonomiyi durma noktasına getirebilir.
İklim Değişikliği: Aşırı hava olayları, tarım üretimini olumsuz etkileyerek gıda fiyatlarında dalgalanmalara yol açabilir.
Bu faktörler, ülkelerin kontrolü dışında geliştiği için ekonomiyi korumanın tek yolu, dirençli bir yapıya sahip olmaktır.

Dirençli Ekonomi Ne Demektir?

Dirençli ekonomi, dış şoklar karşısında ani çöküşler yaşamayan, darbelere karşı uyum sağlayabilen ve kısa sürede toparlanabilen ekonomi anlamına gelir. Bu, yalnızca makroekonomik göstergelerle değil, aynı zamanda kurumların gücü, finansal sistemin sağlamlığı ve toplumun dayanışma kapasitesi ile de ilgilidir.
Bir ekonominin dirençli sayılabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekir:
Dengeli Makroekonomi: Enflasyonun kontrol altında olması, bütçe açığının sürdürülebilir seviyede kalması ve borç stokunun yönetilebilir olması.
Çeşitlendirilmiş Ekonomi: Sadece tek bir sektöre bağlı olmamak, sanayi, tarım, hizmet ve teknoloji alanlarında dengeli bir üretim yapısı oluşturmak.
Güçlü Rezervler: Döviz rezervlerinin yeterli olması, ani sermaye çıkışlarına karşı güvence sağlar.
Kurumsal Güven: Bağımsız merkez bankası, etkin düzenleyici kurumlar ve öngörülebilir hukuk sistemi, yatırımcıların güvenini artırır.
Toplumsal Dayanıklılık: Sosyal güvenlik sistemleri, gelir dağılımında adalet ve güçlü iç talep, dış şokların olumsuz etkilerini hafifletir.

Türkiye’nin Deneyimleri

Türkiye ekonomisi son yirmi yılda birçok dış şokla karşı karşıya kaldı. 2008 küresel finans krizi, 2018 döviz dalgalanmaları, pandemi süreci ve sonrasında enerji fiyatlarının hızla artması bunlardan sadece birkaçı. Bu dönemlerde Türkiye’nin en kırılgan noktaları döviz bağımlılığı ve cari açık olurken, güçlü yönleri ise dinamik iç pazarı ve genç nüfusu oldu.
Örneğin, 2008 krizi sonrası Türkiye’nin bankacılık sektörünün güçlü yapısı sayesinde büyük bir finansal çöküş yaşanmadı. Ancak enerji ithalatına yüksek bağımlılık, küresel petrol fiyatlarındaki artışlarda ekonomiyi kırılgan hale getirdi. Bu tablo, dış şoklara karşı dayanıklılığın yalnızca finansal göstergelerle değil, aynı zamanda enerji politikaları, tarımsal üretim ve sanayi kapasitesiyle de bağlantılı olduğunu gösteriyor.

Direnç İçin Alınması Gereken Önlemler

Ekonomik Çeşitlilik: İhracatta teknoloji yoğun sektörlerin payını artırmak, enerjide yenilenebilir kaynaklara yönelmek.
Mali Disiplin: Kamu maliyesinde şeffaflık ve disiplin, dış şoklar karşısında güven unsuru olur.
Rezerv Politikası: Merkez bankalarının güçlü döviz rezervleri tutması, ani dalgalanmalara karşı sigorta işlevi görür.
Kurumların Güçlendirilmesi: Hukukun üstünlüğü, bağımsız kurumlar ve öngörülebilir ekonomi politikaları, yatırımcı güvenini artırır.
Toplumsal Dayanışma: Sosyal yardımlar, işsizlik sigortası ve eğitim yatırımları, toplumun darbelere karşı ayakta kalmasını sağlar.

Sonuç: Daha Dirençli Bir Gelecek

Ekonomide dış şokların tamamen ortadan kaldırılması mümkün değildir; çünkü dünya ekonomisi giderek daha fazla birbirine bağlı hale geliyor. Ancak bu şokların yıkıcı etkilerini en aza indirmek ülkelerin elindedir. Dirençli bir ekonomi inşa etmek, yalnızca finansal tedbirlerle değil; üretim, enerji, teknoloji, eğitim ve toplumsal yapının güçlendirilmesiyle mümkündür.
Türkiye açısından dış şoklara dirençli olmak, hem ekonomik bağımsızlığı korumak hem de sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak için hayati bir öneme sahiptir. Önümüzdeki yıllarda atılacak adımlar, yalnızca bugünkü krizlere değil, gelecekteki belirsizliklere de hazırlıklı olmayı sağlayacaktır.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
Zaferozcivan59@gmail.com