Kaybolan y?llar: Planlar, hedefler ve gerçekler

Özellikle Davuto?lu hükümetinin Kas?m 2014’de aç?klad??? dokuzu öncelikli olmak üzere 25 programdan olu?an ve "Cumhuriyet tarihinin en önemli yap?sal dönü?üm hamlelerinden birini ba?lat?yoruz" ifadeleri e?li?inde sunulan “Ekonomide yap?sal dönü?üm program?”n?n öncelikli programlar?ndan birisi içerisinde yer almak lojistik ve ta??mac?l?k sektöründe çok önemli bir ivmelenme yaratm??t?. Malumunuz “Haf?za-i be?er nisyan ile malüldür” dolay?s?yla bu dokuz öncelikli program? ba?l?klar?yla k?saca hat?rlayal?m;

1- ?thalata Olan Ba??ml?l???n Azalt?lmas? Program?

2- Öncelikli Teknoloji Alanlar?nda Ticarile?tirme Program?

3- Kamu Al?mlar? Yoluyla Teknoloji Geli?tirme ve Yerli Üretim

4- Yerli Kaynaklara Dayal? Enerji Üretim Program?

5- Enerji Verimlili?inin Geli?tirilmesi Program?

6- Tar?mda Su Kullan?m?n?n Etkinle?tirilmesi Program?

7- Sa?l?k Endüstrilerinde Yap?sal Dönü?üm Program?

8- Sa?l?k Turizminin Geli?tirilmesi Program? 

9- Ta??mac?l?ktan Lojisti?e Dönü?üm Program?

Ta??mac?l?ktan lojisti?e dönü?üm program?n?n tan?t?m?nda “Lojistik veri taban? olu?turaca??z. Liman yönetim modelini hayata geçirece?iz” gibi ana ba?l?klar ele al?n?yor ve özellikle 10'ncu 5 Y?ll?k Kalk?nma Plan?’na at?fta bulunuyordu. ?lginçtir ki kalk?nma plan? çal??malar?n?n ard?ndan lojistik ile ilgili olarak Kalk?nma Bakanl??? taraf?ndan ç?kart?lan kitab?n ba?l??? da ayn? ismi ta??maktayd?. Hemen ard?ndan ?ubat 2015’de koordinatörlük görevi Ula?t?rma, Denizcilik ve Haberle?me Bakanl??? ile Kalk?nma Bakanl???’na verilen Eylem Plan? aç?klanm??t?. Bu eylem plan?nda program?n detaylar?n?n aç?klanmas?n?n yan? s?ra hedefler de aç?kça belirtilmekteydi ki bu gerek kamu gerekse özel sektör için a?a??daki önemli performans göstergelerini ortaya koymaktayd?.

Tabii ki bu arada uluslararas? lojistik faaliyetlerle kar??l?kl? etkisi bilimsel olarak defalarca ispatlanm?? olan d?? ticaret hedeflerimizi de bir kez daha hat?rlarsak Cumhuriyet’imizin 100'ncü kurulu? y?l?nda 500 milyar $ ihracat hedefini hat?rlamayan?n?z yoktur san?r?m. ?imdi gelin 2014 – 2018 y?llar?n? kapsayan 10'ncu 5 Y?ll?k Kalk?nma Plan?n?n son takvim y?l?na girmeye çok az bir süre kalm??ken gelin bu plan? ve dönem içinde ya?ananlar? elde edebildi?imiz veriler çerçevesinde birlikte de?erlendirelim.

Dünya Bankas? taraf?ndan yap?lan Lojistik Performans ?ndeksi s?ralamas?nda 2012 y?l?nda 27'nci s?rada bulunurken 2014 y?l?nda 30'ncu s?raya gerilemi?tik. Ancak yap?lan planlar gere?i ilerlememiz gereken bir dönemde ise biraz daha s?ra kaybederek 2006 y?l? de?erlendirmesinde 34'ncü s?raya gerilemi? bulunuyoruz. Üstelik indeksin baz? ana k?r?l?mlar?nda 40 ve 43'ncü s?ralarda yer bulabilmi?tik. Bu konudaki detayl? de?erlendirmelerimi arzu edenler gazetemizin a?a??daki linkinde yer alan yaz?mdan tekrar okuyabilirler.

http://www.ekonomiyontem.com.tr/yazarlar/doc-dr-avni-zafer-acar/rakamlarla-2016-yilinda-turkiye/37/

Planda da aç?kça ifade edildi?i gibi 2013 y?l?nda 7,9 milyon TEU olan konteyner elleçleme performans?m?z 2014 y?l?nda plan?n gerisinde kalarak 8,3 milyon TEU olarak gerçekle?mi?tir. 2015 y?l?nda ise bir önceki y?la göre biraz daha azalarak 8,1 milyon TEU olarak gerçekle?erek plandaki 9,8 milyon TEU’luk hedefin oldukça gerisinde kalm??t?r. Üç taraf? denizlerle çevrili ve Dünya’n?n 10ncu büyük deniz ta??ma filosuna sahip olan ülkemizin bu performans? elbette iç aç?c? de?ildir. Dünya ticaretinde ve deniz ta??mac?l???ndaki bu yöndeki e?ilime ra?men deniz ticaret filomuzdaki konteyner gemisi say?s?n?n 2011 y?l?ndan 2015 y?l?na kadar 70 gemiden 78 gemiye ç?kmas? ile d?? ticaret hacmimizdeki gerilemenin armatörlerimizi bu yönde yat?r?m yapma motivasyonunu vermemesini bu noktada önemle dikkate al?nmal?d?r. Yap?lan her türlü ça?r?ya ra?men yabanc? bayrakl? gemi oran?n?n halen %70’lerde olmas? ard?nda tart???lmas? gereken önemli sorular gizlemektedir.

Demiryolu ile hedefler konusunda sizlerin zaman?n? almamak niyetindeyim. Çünkü demiryollar?n?n serbestle?tirilmesi ile yasa ve tamamlay?c? mevzuat?n oldukça gecikmesi, Avrasya hatt?nda ticaretçilerimizi ve ta??mac?lar?m?z? heyecanland?ran Baki – Tiflis - Kars demiryolunun 2008 y?l?ndan bu yana gecikerek test sürü?lerinin ancak yap?lmakta olmas?, kuzey hatt?m?zda önemli bir liman ?ehir olan ve bir adet lojistik üs kurulmakta olan Sansun’un demiryolu hatt?n?n planlara göre üç y?l süreyle kesilmesi ve kuzey – güzey aks?m?z? olu?turan Mersin – Samsun hatt?nda yeterli demiryolu alt yap?s?n?n bulunmamas? giri?imcilerimizi ?imdilik demiryolundan uzak tutmaktad?r.  Elbette bu sayd?klar?ma ilave edilecek çok unsur olmakla bile mevcut durum yukar?da sözünü etti?im hedeflerin gerisinde kalmam?z gerçe?ini de?i?tirmemektedir.

Hava kargo ta??mac?l???na geldi?imizde ise TU?K’in rakamlar?na göre s?ras?yla 2014’de %9,7, 2015’de %10,6 ve 2016 y?l?nda ise %11,9 gibi bir oran? elde etmekteyiz. Üstelik bu rakamlara yolcu yan?nda ta??narak beyan? yap?lan mallar da dahildir. Dolay?s?yla bu hedefin de gerisinde kald???m?z ortadad?r.

Ancak biraz evvel de ifade etti?im gibi as?l sorun lojistik ve ta??mac?l?kla kar??l?kl? do?rudan etkisi tart???lmaz olan d?? ticaret hacmimizden kaynaklanmaktad?r. 2015 y?l?nda 143,8 milyon $ olan ihracat rakamlar?m?z 2016 y?l? sonu itibariyle 142,1 milyar $ düzeyine gerilemi?tir. Ülke olarak ba??m?za gelen her ?eyde d?? mikraklar?n etkisini öne sürmeyi al??kanl?k haline getirdi?imiz için özellikle 15 Temmuz 2016 sonras?nda bu konuda yeterli politika malzememiz bulunmaktad?r. Oysa ki 2012 y?l?nda yakalad???m?z 152,4 milyar $ ihracat rakam?ndan sonra 2014 y?l?nda 157,6 milyar $ düzeyine ç?kt???m?z? görmemezlikten geliyoruz. Toplam d?? ticaret hacmimize göz att???m?zda ise 2013’deki zirvenin ard?ndan 2014 y?l?n?n küçük bir dü?ü?le kapat?ld???n? görmekteyiz ki bu ihracat?m?z zirve yapt??? y?ld?r. Ard?ndan hem ihracat hem de toplam d?? ticaret rakamlar?m?z 2015 y?l?ndan beri dü?ü? göstermektedir. Üstelik 2016 y?l? sonu itibariyle ihracat?n ithalat? kar??lama oran?n?n %71,8 düzeyinde gerçekle?mesi hiç de iç aç?c? de?ildir. Üstelik 2017 y?l?n?n ilk sekiz ay?n? dikkate ald???m?zdan kötü geçen bir önceki y?l?n ayn? dönemine göre bile toplam d?? ticaret hacminde %11,1 ihracatta ise %9,7 azalm??t?r.

Yukar?daki rakamlar? inceledikçe 10'ncu plan döneminde geçen y?llar için akl?ma Sezen Aksu’nun “?imdi bana kaybolan y?llar?m? verseler” ?ark?s? geliyor. Malumunuz hüzünlü bir ?ark?d?r. Maalesef bu kez hüznün bir taraf?nda lojistik ve ta??mac?l?k sektörü var.

Uzun zamandan beri navlun fiyatlamas?nda zorluk çeken ve birbirlerine kar?? rekabet silah? olarak kullanan lojistik ve ta??mac?l?k sektörü uluslararas? ba?lamda yapt??? at?l?mlarla ülkemizin önemli hizmet ihracatç?lar?ndan birisi olmaya devam etmektedir. Ancak yükselen kur ve petrol fiyatlar?n?n da etkisiyle navlun fiyatlar?n?n da yükselmeye ba?lamas? gerek ihracatç?m?z? gerekse ta??mac?lar?m?z? daha zor ?artlar?n bekledi?ini göstermektedir. Sektördeki firmalar?n ?talya – Almanya – Türkiye, Romanya – Macaristan – Türkiye gibi yenilikçi rotalar çerçevesinde döngüsel seferler yapmaya gayret göstererek verimliklerini art?rmak için ellerinden geleni yapt?klar?n? bilmekteyim.  Geriye her ?eyi d?? mihraklar?n etkilerine atfetmek söyleminden vaz geçerek inand?r?c? hedefler çerçevesinde ?srarla uygulanacak politikalar?n yap?lmas? kalmaktad?r. Bu ba?lamda Kamu – Sektör – STK – Üniversite çerçevesinde t?pk? 10'ncu 5 Y?ll?k Kalk?nma Plan? öncesinde yap?lan çal??malar gibi ciddi ve i?birlikçi çal??malar yap?lmas? gerekti?ini vurgulamak istiyorum.

Sektörün küçük problemlerini dert edece?imiz günleri görmek dile?iyle,

Dostçakal?n.

Doç.Dr. A.Zafer ACAR

05.10.2017 / ?stanbul