Prof. Dr. Avni Zafer ACAR
De?erli lojistik dostlar?,
Y?l?n son yaz?s?nda geçmi?in hesab?n? yapmak yerine gelece?e dair bir ?eyler hakk?nda sohbet etmenin ve elimden geldi?ince bilgi aktarman?n daha faydal? olaca??n? de?erlendiriyorum. Malumunuz yeni y?l yeni umutlar içerir. Bu nedenle okumaya ba?lad???n?z bu yaz? sadece önümüzdeki y?l? de?il kap?lar?n? aralad???m?z yeni endüstriyel ça??n gerçekleri hakk?nda olacakt?r.
Günümüzde çe?itli sektörlerde de görüldü?ü gibi, dijitalle?me tedarik zincirinin genel görünümünü büyük ölçüde dönü?türmektedir. Bu dönü?üm art?k kaç?n?lmaz bir fenomen haline geldi?i için gerek zorunluluk nedeniyle gerekse rekabet avantaj? kazanmak maksad?yla bu alandaki yöneticilerin öne ç?karak dijital teknolojilerin sundu?u f?rsatlar? kucaklamas? gerekmektedir.
Dijital dönü?üm kavram? çerçevesinde mü?teri ve tedarikçi ili?kileri yönetiminden, kurumsal kaynak planlamaya, bulut çözümlerinden nesnelerinin internetine kadar pek çok konu gündemimizi me?gul etmeye devam etmektedir. Ancak teknoloji kullan?m?nda, ilgili teknolojinin i?letmeye rekabet avantaj? kazand?r?p kazand?rmad??? ve de?er zinciri için gerekli olup olmad???n?n her zaman sorgulanmas? gerekmektedir. Bu ba?lamda Blockchain, hem rekabet avantaj? kazanmak hem de de?er zincirleri ba?lam?nda i? yapma ?ekillerimizi tamamen de?i?tirmeye zorlayacak bir teknoloji olmas? nedeniyle her ne kadar henüz tam olarak olgunla?mam?? olsa da yak?ndan izlenmesi gereken teknoloji trendlerinden biridir.
O halde öncelikle bu teknoloji trendinin arka plan?ndaki de?er nedir? Bu teknoloji lojisti?e nas?l uygulan?r ve daha da önemlisi bu sektörün gelece?ini nas?l yeniden ?ekillendirebilir? Sorular?na cevap vermemiz gerekmektedir.
Gelin önce basit bir ?ekilde kavram? tan?mlayarak ba?layal?m.
Basitçe tan?mlarsak, Blockchain, ?ifrelenmi? i?lem takibi sa?layan bir da??t?k veri taban?na dayanan ve kendine has benzersiz bir metodoloji sonras?nda verilerin i?lenmesini ve depolanmas?n? sa?layan dijital bir teknolojidir.
Tan?m?ndan da anla??laca?? üzere, veriler genellikle merkezi veri tabanlar?nda depolanmaz, ancak zincirleme bir modelle in?a edilen, takip edilebilen ama k?r?lamayan bir teknoloji ile tek bir merkeze ba?l? olmaks?z?n bir bilgisayar a??nda da??t?lm?? bir deftere ya da defterlere gönderilir. Bu sistemde söz konusu defterlerin yer ald??? bilgisayarlar her i?lemi i?ler ve blockchain'in bir kopyas?n? tutarlar. Veriler, kriptografi kullan?larak birbirine ba?l? “bloklar” halinde saklan?r: her blok, önceki blo?un “parmak izi” ni içerir. Böylece i?lemler takip edilebilir ancak birebir kopyalanamaz.
K?sacas? blockchain dijital verinin bir merkezde toplanmas? ve gerekti?inde kopyalanmas? yerine birbirine dü?ümlerle ba?l? bloklardan olu?an veri kay?t defterlerinin binlerce kez kopyalanarak da??t?lmas?ndan olu?an bir internet a?? yap?s?d?r. Böylece sanal bir a? içerisinde olmakla birlikte tüm i?lemler as?l görevi veriyi depolamak ve istemcilere göndermek olan arac?lara gerek kalmaks?z?n direkt olarak al?c? ile sat?c? aras?nda ve güvenli bir ?ekilde gerçekle?tirilebilir.
Bu sistem yakla??m? ölümsüzlük, ?effafl?k, sa?laml?k ve arac?l?k gerektirmeme konular?nda kullan?c?lar?na faydalar sunmaktad?r:
1. Ölümsüzlük – blokchain’ler hakk?ndaki veriler, gizli olarak geriye dönük olarak de?i?tirilemez. Böylece kay?tlar sonsuza kadar kal?r. Çünkü veriler ?ifrelenmi? olarak birbirine ba?lanm?? bloklarda tutuldu?u için bir ki?inin veri kayd?nda de?i?iklik yapmaya çal??mas? durumunda di?er ba?l? üyeler taraf?ndan de?i?iklik reddedilerek de?i?iklik yapmaya çal??an sistem d???nda b?rak?lacakt?r.
2.?effafl?k - veri taban? tek bir konumda saklanmad??? için, kay?tlar herkese aç?kt?r, böylece veri de?i?iklikleri tüm taraflarca aç?kça görülebilir ve kolayca do?rulanabilir.
3.Sa?laml?k – internet üzerinde bireysel olarak at?lan dü?ümler art?k bir bütün olarak veri taban? için çok önemli de?ildir. Çünkü veriler blok zincirleri halinde a? boyunca ?ifrelenerek saklan?r. Böylelikle blockchain üzerindeki herhangi bir bilgi birimini de?i?tirmek için tüm a??nkinden daha büyük bir i?lem gücüne ihtiyaç olmas? nedeniyle veri kay?tlar? bozulamamaktad?r.
4.Arac?l?k gerektirmemesi - i?lemler kendi geçerlilik ve yetki belgelerini içerir, merkezi bir otoriteye gerek yoktur. Dolay?s?yla Bir otoriteye ve arac?ya ihtiyaç duyulmamas? hem maliyetleri dü?ürmekte hem de i?lemleri h?zland?rmaktad?r.
Lojistik sektörüne özellikle küresel boyutlara geni?leyen tedarik zincirlerine sunduklar? hizmetler ba?lam?nda bakt???m?zda, blockchain'in faydalar? daha da somutla?makta ve bu teknolojiye adaptasyonunu tamamlayan i?letmelerin rakiplerine kar?? rekabet avantaj sa?layaca?? aç?kça görülmektedir.
Sanal para Bitcoin, kendisi için yarat?lan blockchain ile icat edildi?i 2008 y?l?ndan bu yana önemli bir problem ya?anmaks?z?n çal??may? sürdürüyor. Hollanda bankalar? (ABN Amro, ING, Rabobank) birkaç y?ld?r Blockchain’e yönelmi?tir. Sayd???m?z bankalara ilave olarak 2020 y?l? sonras?nda önemli miktarda küresel bankan?n sistemi yo?unla?arak kullanmalar? beklenmektedir. Yine önümüzdeki dönemde birçok finansal kurulu?un güvenlik ve sistemsel tasarruflar aç?s?ndan Blockchain teknolojisini kullanaca?? tahmin edilmektedir.
Bunun yan?nda geleneksel ticaretinin baz? yönlerini de radikal bir ?ekilde de?i?tirme potansiyeli bulunmaktad?r. ?öyle ki borsa i?lemleri blockchain taraf?ndan neredeyse an?nda gerçekle?ebilir ya da tapu kadastro gibi kay?tlar tümüyle halka aç?k tutulabilir. Buna ra?men kay?tlar de?i?tirilemez ve silinemez.
Lojistikte ise çok say?da taraf?n sisteme tedarikçi, mü?teri ya da arac? olarak müdahil oldu?u ürün ak??lar?n?n yan? s?ra bilgi ve finansal ak??larda yer almaktad?r. Lojistik, bu yap?s?yla tam da yukar?da izah etmeye çal??t???m blockchain teknolojisi için biçilmi? kaftan olarak görülmektedir. Ancak, lojistik sektöründeki blockchain uygulamalar? halen pilot denemeler düzeyindedir.
Lojistik sektöründe tüm arac?lar ortadan kalksayd? ne olurdu? Buna ra?men, e?er tüm i?lemler üçüncü taraflara ihtiyaç duymadan otomatik olarak teyit, kay?t ve koordine edilseydi ne olurdu?
Hali haz?rda tren kaçmam??ken, kendimize yukar?daki sorular? sorarak blockchain uygulamalar?n?n yer ald??? yeni bir yap? için haz?rlamak ad?na biraz beyin jimnasti?i yapmak iyi olacakt?r. Bu ba?lamda kanaatimce sektörün bu teknolojiden en fazla istifade edebilece?i alanlar; (1) ürünlerin ve ürünleri olu?turan tüm kaynaklar?n tedarik zinciri üzerinde takibi ve gerçek zamanl? olarak kullan?m ko?ullar?ndaki görünürlü?ünün sa?lanmas? ve (2) bir tedarik zinciri içinde birden çok taraf aras?ndaki etkile?imi kolayla?t?rmak olacakt?r. ?imdi gelin bu ba?l?klar üzerinde biraz çal??al?m.
Üstelik mevcut teknolojiler çerçevesinde lojistik süreçlerinde birçok noktada verilerin manuel olarak girilmesi ya da ka??t esasl? dokümantasyon zorunlulu?u bulunmaktad?r. Bu durum ürünlerin varl???n?n ve yüklemelerin durumunun izlenmesini oldukça güçle?tirir ki bu da özellikle uluslararas? ticarete konu ürün ak??lar?n?n aksamas?na yol açmaktad?r.
Oysaki Blockchain uygulamalar? ile bir tedarik zinciri üzerinde üretim ve lojistik i?lemine kat?lan tüm taraflar, tüm süreç ad?mlar?n? izleyebilir. Bu sistemde veriler, son tüketici de dahil olmak üzere de?er zincirindeki tüm payda?lara aç?kt?r. Bu durum ürünün yükleme kayna?? ve elleçleme ko?ullar? hakk?nda tüketiciye görünürlük sa?lar. Özellikle, ak?ll? sensörlerle desteklenmi? Nesnelerin ?nterneti (IoT) uygulamalar? bu bilgi ak???n? kolayla?t?rabilir.
Böyle bir fonksiyon, ilaç gönderileri için uygunluk veya lüks mallar için orijinallik anlam?nda gerekli kan?tlar? sunarak somut bir de?er sunar. Somut bir örnek olarak Walmart, Çin’den getirtti?i etler ve Meksika’dan getirtti?i meyveler gibi ürünlerin men?eini izlemek maksad?yla IBM ile i?birli?i yaparak kurdu?u blockchain çözümlerini test etmektedir. Bu tip çözümler özellikle ülkemize has Rize’nin çay? Do?u Karadeniz’in f?nd???, Malatya’n?n kay?s?s? ya da Ege’nin zeytinya?lar? gibi ürünleri özel olarak co?rafi i?aret etiketi olu?turmaya gerek kalmadan zincirde görünmesini sa?layarak rakiplerimizle mücadele etti?imiz pazarlarda rekabet avantaj? kazanmam?z? sa?layacakt?r.
BSAF taraf?ndan sürdürülen ba?ka bir pilot çal??mada ise IoT sistemine uygun paletlerler arac?l???yla so?uk zincir ta??mac?l???nda ortam ?s?s?n? potansiyel olarak zarar verici etkilerin lokasyonlar?n? izleyerek kay?t olu?turmaktad?r. Bu uygulama, ?irketin elleçleme gereksinimlerine uyumlulu?u do?rulamas?na ve gönderilerdeki kay?plar?n veya beklenmedik hasarlar?n azalt?lmas?na olanak tan?maktad?r.
Görülece?i üzere bu tip uygulamalar gerek so?uk zincirin k?r?lmas? gerekse g?da ürünlerinin kontamine (kirlenme, bozulma) olmas? durumlar?nda hem ürünün kayna??n?n hem de hatan?n olu?tu?u noktan?n tespitine imkan sa?layarak tedarik zinciri üzerindeki lojistik operasyonlar?na do?ru ?artlardaki ürünün, do?ru zamanda, do?ru yere, do?ru maliyetlerle ula?t?r?lmas?na imkan vererek katk? sa?layacakt?r.
Bilindi?i üzere lojistikte mükemmellik birden çok taraf?n ürün ak??lar? ile i?lemlere ait karma??k bilgi ve finansal ak??lar? optimize edecek ?ekilde di?er payda?larla i?birli?i içinde çal??mas?yla mümkündür. Ancak bu kadar çok say?da payda??n varl??? her birinin kendini koruma içgüdüsüyle birle?ince dü?ük düzeyde ?effafl?k, standardize edilmemi? süreçler, veri silolar? ve teknolojinin farkl? düzeylerde içselle?tirilmesi sonucunu yaratabilir.
Belirli bir lojistik i?leminde yer alan tüm taraflar?n süreç içindeki i?lem durumlar?, blockchain uygulamas?nda dijital olarak otomatik olarak izlenir ve kaydedilir. Tüm taraflar, kar??l?kl? güven olu?turan ve güvenilir bir “koordinatör” olu?turmay? gereksiz k?lan bir ?ekilde tüm verilere do?rudan eri?ebilmektedirler. Bu durum, daha h?zl? ve daha ?effaf bir sürecin ortaya ç?kmas?n? sa?lar.
Örne?in, Rotterdam liman?, birçok payda? (gümrük, liman ba?kanl???, tahliye ekipleri, ta??ma i?leri organizatörleri, ta??y?c? firmalar, göndericiler, al?c?lar, vd.) aras?nda güvenilir bilgileri payla?mak için bir çe?it blockchain uygulamalar?n? uygulamalar? test etmektedir. Süreçlerini h?zland?rmak nihai olarak bir geminin limanda harcad??? zaman? azaltmakta ve maliyetler üzerinde önemli etkileri olmaktad?r. Di?er taraftan yük sahiplerinin ürünleri pazara daha h?zl? sürmelerine imkan sa?layarak rekabet avantaj? yaratmalar?n? mümkün k?lmaktad?r.
Di?er taraftan Dubai ?ehri blockchain merkezi olmay? hedefliyerek birçok giri?im ba?latm??t?r. Söz konusu Blockchain çözümleri, ithalat-ihracat faaliyetlerini daha verimli hale getirmek için tüm payda?lar? ticari süreçlere entegre etmek için kullan?lmaktad?r. Sonuç olarak, ka??t bazl? sözle?meler, her hangi bir güven zedeleyece?i durum olu?maks?z?n tedarik zinciri payda?lar?n?n mallar?n?n konumu ve durumu ile ilgili gerçek zamanl? olarak bilgiye eri?ebilecekleri ak?ll? sözle?melerle de?i?tirilecektir.
Görülece?i üzere Blockchain’i birçok sektördeki mevcut yap?lar? y?k?c? bir trend olarak tan?mlamak çok hatal? olmayacakt?r. Bununla birlikte kullan?m ?ekli anlam?nda halen deney a?amas?nda olup ilgili teknolojiler henüz olgunluk düzeyine eri?memi?tir. Her ne kadar öncü çal??malar finans a??rl?kl? sektörlerde yap?lm?? olmakla birlikte yukar?da verilen örneklerdeki uygulamalar, bu teknoloji trendinin lojistik sistemin yap?s? özellikle sistem üzerinde bilgini ak??? ba?lam?nda yeniden ?ekillendirme potansiyelini ta??d???n? göstermektedir. Blockchain çözümleri tedarik zincirindeki lojistik uygulamalar?n?n felsefi temelini olu?turan ö?elerden birisi olan kar??l?kl? güveni taraflar? a? tabanl? olarak k?r?lmaz, kopyalanamaz ve silinemez bir sistemle birbirine irtibatlayarak olu?turmaktad?r. Bu durum arac?lara olan ihtiyac? ortadan kald?rmaktad?r. Bu durum, as?l de?eri, “güvenilir” bir taraf olarak di?er tedarik zinciri oyuncular?n? koordine etmekten geçen lojistik ?irketlerini etkileme olas?l??? yüksektir. Günümüzde, lojistik veriler, onlar? daha sonra mü?terileriyle payla?acak lojistik ?irketleri taraf?ndan gizlili?e özel önem vererek tutulmaktad?r. Ancak gelecekte söz konusu lojistik ?irketi, bilgilerini blockchain uygulamas?yla mü?teriyle payla??labilen genel bilgi havuzuna ekleyecektir. Böylelikle, bugünün aksine, bilgi a? içinde herkese aç?k ve eri?ilebilir hale gelecektir.
Daha da ileri gidersek, genel lojistik süreçleri için blockchain uygulamalar? sa?lay?c?lar?n?n önem kazanmas? ve lojistik sektöründeki kâr paylar?n?n artmas? beklenmektedir. Daha önce yapt???m bir payla??mda da öngördü?üm gibi özellikle ta??ma i?leri organizatörü (freight forwarder) firmalar acilen ilgili sektörel yaz?l?mlar? i? modellerinin kalbine yerle?tirmek zorundad?rlar. Çünkü Blockchain uygulamalar?n?n sa?lad??? f?rsatlardan er ya da geç istifade etmek sektörün rekabetçilik temelinde sürdürülebilir bir ?ekilde büyümesine katk? sa?layacakt?r.
O halde lojistikte blockchain uygulamalar? ve sa?layaca?? faydalar? a?a??daki ?ekilde özetlemek mümkündür:
Ancak, gerek blockchain gerekse gündemde olan di?er dijital uygulamalar?n?n lojistik süreçlere girmesi operasyonel düzeyde i?gücü ihtiyac?nda azalma sonucunu do?uraca?? göz ard? edilmemelidir. Özellikle blockchain ve suni zeka gibi uygulamalar?n beyaz yakal? çal??an ihtiyac?n? azaltaca?? konu?ulmaktad?r. Bu noktada bir uyar?y? dile getirmek gerekmektedir. ?öyle ki sektörün i?gücü maliyetlerini dü?ürmek ad?na bu tip uygulamalar? bir f?rsat görerek yapaca?? plans?z insan kayna?? eksiltmeleri çoklu faktör de?erlendirmesiyle geni?letilmi? gelecek öngörüsü ?????nda gerekirse vizyon revizyonu, misyon de?i?imi, strateji belirleme, stratejik oryantasyon belirleme, orta ve uzun vadeli planlama faaliyetlerini gerçekle?tirecek kadrolar? elden ç?kartmalar? sürdürülebilirlik ad?na kendi kendilerine verebilecekleri en büyük zarar olacakt?r.
Ayd?nl?k günlerin parlad??? bereketli bir y?l olmas? dile?iyle,
Dostçakal?n.
Prof.Dr. A.Zafer ACAR
İhbar Hattı
05342045702
