Tedarik zinciriniz Corona testinden geçebilecek kadar dayan?kl? m??

 

Hastal?k h?zla yay?l?yor. Ancak hastal???n insan maliyeti üzerinde yo?unla??rken, bunun daha geni? ekonomik ekosistemi nas?l etkiledi?ine ve uzun vadeli i? etkileri potansiyeline de bakmal?y?z. Özellikle küresel ihracat?n yakla??k %13’ünü kar??layan Çin’de ortaya ç?kmas? ve üretim faaliyetlerini kesintiye u?ratmas? dünyadaki tedarik zincirlerini ve üretim çabalar?n? önemli ölçüde bozdu?u art?k aç?kça görülmeye ba?l?yor.

 

11 Mart 2020 tarihinde Fortune dergisinde yay?nlanan bir makalede ABD merkezli Tedarik Yönetimi Enstitüsü’nün (Institute of Supply Management) yay?nlad??? bir rapora yer verilerek Enstitü üyesi firmalar?n %75’inin Corona Virüsüyle ili?kili ta??mac?l?k k?s?tlamalar? nedeniyle tedarik ve kapasite problemleri ya?amakta olduklar? bildirilmi?tir.

 

Resmen aç?klanan bu verinin bu yaz?n?n yay?nland??? tarihten yakla??k bir hafta öncesine ait oldu?una dikkatinizi çekmek isterim. Bu durum Dünya Sa?l?k Örgütü (WHO) taraf?ndan pandemik (küresel salg?n) olarak etiketlenen bu problemin küresel ekonomi üzerindeki etkilerinin ne denli büyük olabilece?ini göstermektedir.

?lgili makaledeki aç?klamalarda termin sürelerinin iki kat?na ç?kt??? ve girdi eksikli?inin stok seviyelerini kritik düzeyde etkiledi?ine vurgu yap?lmaktad?r. Ayr?ca üye i?letmelerden %60’? Çin kaynakl? sipari?lerini teslim alamad?klar?ndan ve hatta bilgi bile alamad?klar?ndan ?ikayet etmektedirler. 

Oysa biz derslerimizde tam zaman?nda üretim ve da??t?m ile idealize edilmi? s?f?r stokun nimetlerini ne de güzel balland?ra balland?ra anlat?yorduk, de?il mi?

Bu kriz çok ?eyi de?i?tirecek deniyor ya..!

Evet..!

Bundan sonra verdi?imiz lojistik ve tedarik zinciri derslerinin içeri?ini de de?i?tirece?i art?k su götürmez bir gerçek olarak kar??m?zda duruyor.

Çuvald?z? kendimize bat?rd?ktan sonra ?imdi s?ra i? dünyas?na geldi. Corona virüs salg?n? için haz?rl?k yapmak için art?k çok geç, ancak gelecekteki tedarik zinciri kesintileri için ?imdi planlar yapabilir ve kafam?z? kuma gömmek yerine ac? gerçeklerle yüzle?erek yapmam?z gereken eylemlere geçmeye ba?layabiliriz. Çünkü tarihe bakt???m?zda bunun s?n?rlar ötesine ta?an salg?nlara ba?l? ilk kriz olmad???n? görmekteyiz.

 

* O zaman neden tarihten ders almay?p ayn? hatalar? yapmaya devam ediyoruz?

* Daha çok kazanma iste?i mi?

* Kurumsal bilgi eksikli?i mi?

* Risk de?erlendirmesinin do?ru yap?lmamas? m??

* Yoksa belli baz? dü?ünce kal?plar? çerçevesinde yaz?lan ders kitaplar?yla ayn? ?ekilde e?itilen yöneticiler mi?

 

Yak?n tarihteki krizlerden birisine tekrar bakmam?z de?il Covid-19 örne?indeki gibi küresel bir kriz, yerel gibi görülen baz? krizlerin bile nas?l küresel etkileri olabilece?ini hat?rlamam?za yard?mc? olacakt?r. Mart 2011’de Fukushima’da meydana gelen deprem ve ard?ndan görülen tsunami san?r?m hepimizin haf?zas?ndaki tazeli?ini korumaktad?r. Ancak birçok uluslararas? i?letmenin tedarik zincirlerindeki zay?fl?k nedeniyle çekti?i ac?y? muhtemelen pek az?m?z bilmektedir.

?öyle ki t?pk? Fukushima örne?inde oldu?u gibi günümüzde de i?letmelerin birço?u birinci düzey tedarikçilerine odaklan?rken dünyan?n uzak diyarlar?ndaki belki üçüncü düzeydeki tedarikçilerinin ba??na gelenlerden haberleri olmamaktad?r. Ancak bu bölgelerde ortaya ç?kan krizler nedeniyle aksayan tedarik etkisini geni?leterek ana üreticileri de vurabilmektedir.

 

Di?er taraftan çok fazla say?da ara mamul ve bile?enle üretim yapan baz? sektörlerde tedarikçiler içerisinde baz? kritik olanlardan akan ürün ak???n?n kesilmesi kanaldaki her iki firmay? birden oldukça yüksek düzeyde olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Bu çok say?da tedarikçiden baz?lar?n?n kanal?n mü?teriye daha yak?n kesimdeki i?letmeye olumsuz etkisi bir iki gün içerisinde ortaya ç?karken baz?lar?n?n etkisi ise çok geç hissedilebilmektedir. Dolays?yla tedarikçi ili?kileri kurulurken riski en aza indirecek ?ekilde sistematik ve stratejik bir yakla??m sergilemeleri gerekmektedir.

 

Bu hususlar? s?ralamadan önce halen içinde ya?ad???m?z zor günlere geri gelelim. Bilindi?i üzere Çin, sadece küresel üreticilerin daha dü?ük maliyetli üretim için seçtikleri bir üretim üssü de?ildir. Ayn? zamanda özellikle elektrik, elektronik ve dijital teknoloji alan?nda irili ufakl? birçok ara mamul üreticisine de ev sahipli?i yapmaktad?r. 2 ?ubat’a kadar uzayan Çin yeni y?l tatili sonras?nda devam eden karantina sürecinin ard?ndan bu firmalar?n ço?u halen üretime geçmemi? ya da çok k?s?tl? kapasiteyle üretime geçmi?lerdir.

 

Bilindi?i üzere belli bir sektörde faaliyet gösteren firmalar ayn? kaynak havuzundan beslenirler. Dolay?s?yla bu kaynak havuzundan girdilerin tedarik edilebilmesi stratejik düzeyde önemlidir. Bu tedarik kanallar?nda ortaya ç?kacak kesinti ve gecikmelerin yarataca?? risk ise baz? i?letmeler için katlan?lamaz düzeyde olabilir.

 

Bu nedenle tedarik zinciri yöneticilerinin kendi üretim kapasitelerini optimize etmek ve üretimin en ekonomik ve kesintisiz ?ekilde sürdürülmesini sa?lamak için zincirdeki zay?f halkalar? tespit etmesi ve bu noktalardaki riske kar??l?k destekleyici alternatif tedarik hatlar?n? aç?k tutmalar? hayati öneme sahiptir.

 

Haydi, gelin her bir birinci düzey tedarikçiniz için ?u sorular? soral?m: 

 

* Gerçek stoklar, tedarik zincirinde rapor edilen rakamlardan sürekli olarak daha dü?ük ya da daha yüksek midir?

* Tam zaman?nda da??t?m yetersiz düzeyde mi?

* Tam zamanda da??t?m? aksatabilecek iklim, co?rafya ve mesafe k?s?tlar? var m??

* Tedarikçinin sipari?i yerine getirme h?z? ve do?rulu?unda tutars?zl?klar var m?d?r?

* H?zland?r?lm?? sipari?lerin hacminde ve maliyetlerinde art?? var m?d?r?

* Bo?a bekleyen envanter kalemlerinin hacim ve maliyetlerinde art?? var m?d?r?

* Mü?terilerden geri dönen ürünlerin hacim ve maliyetlerde art?? var m?d?r?

* Gereksiz bir ?ekilde yeniden stoklanan ürünlerin hacim ve maliyetlerinde art?? var m?d?r?

 

Bu ve benzeri sorularla zay?f halkalar?n tespit edilmesinden sonra tedarik boru hatt?nda yer alan bu firmalardan gelen ak?? kesildi?inde i?letmenin ne kadar zaman sonra mü?teri taleplerini yerine getiremeyece?i veya tersinden bir soruyla ne kadar daha hayatta kalabilece?i ve bu süre zarf?nda alternatif tedarikçilerin devreye al?n?p al?namayaca??, ard?ndan mü?teri taleplerini tekrar kar??lamaya ba?layana kadar ne kadar süre geçece?ini çok iyi analiz edilmelidir.

Hayatta kalma ve kendine gelme süreleri do?ru bir ?ekilde tespit edildikten sonra talep ve tedarik dengesini sa?layacak ?ekilde stratejik planlara ithal edilmesi ve ard?ndan sat?? ve operasyon planlar?na geçirilmesi gerekmektedir.

 

?imdi bu akademik tavr?n d???na ç?karak tekrar ac? gerçeklerle yüzle?elim..!

 

* Özellikle uluslararas? tedarik zincirleri üzerinde yer alan kaç i?letmemiz hayatta kalma ve kendine gelme sürelerini stratejik planlar?na geçirmi?lerdir?

* Ana tedarikçilerinin kanal?nda bir kesinti olmas? durumunda devreye alacaklar? alternatif planlar? var m?d?r?

* Alternatif sat?c?lar? tedarik zincirine ekleme esnas?nda geçecek zaman ve bunun maliyeti bilinmekte midir?

* Serbest piyasa ekonomisi anlay??? ile plans?zl??? birbirine kar??t?ranlar bu sorumu garip kar??layabilirler ama merak ediyorum ?stanbul gibi bir mega-kentin kaç günlük yiyecek stoku bulunmaktad?r?

 

Üstelik ayn? zamanda deprem aç?s?ndan da risk alt?nda bulunan, nüfusunun yakla??k olarak %20’sini bar?nd?ran, üretim ve tüketim merkezi olan ve ülke ekonomisini adeta s?rtlayan bir mega-kentten bahsediyoruz. Dolay?s?yla mevcut i?gücünün sa?l???n?n korunmas?n?n ülke ekonomisi için de elzem oldu?u bir noktaday?z.

 

Bu nedenle yiyecek ve kritik hijyenik ürünlerde mevcut stok seviyesinin bir ?ekilde bilinmesi ve kriz an?nda kendine gelme süresini k?saltacak stratejik ba?lant?lar?n önceden sa?lanm?? olmas? hepimiz için faydal? olacakt?r.

 

Ancak kriz sonras? için geçerli olmak üzere üretimin ülkenin di?er bölümlerine do?ru yayg?nla?t?r?lmas? için gerekli planlamalar?n yap?lmas?n?n önemi ilgili ki?ilerce anla??lm??t?r diye dü?ünüyorum.

 

Bu serbest stil fikir ak???n?n üzerine konuyu yine akademik yakla??mla ba?layarak tedarik zincirlerini daha dayan?kl? hale getirmek için yap?lmas? gerekenleri a?a??daki birkaç madde çerçevesinde özetleyebiliriz:

 

* Riski anlay?n ve hesaplay?n.

* Ba?lang?çtan itibaren daha aç?k olun ve güvene dayal? bir ili?ki yarat?n

* Faaliyetlerinizi uzun dönemli stratejik bir bak?? aç?s? çerçevesinde planlayarak icra edin.

* Hayatta kalma ve kendine gelme gibi kriterler üzerinde detayl? analizler yap?n.

* Strateji ve uygulamalar?n?z? al?nan dersler çerçevesinde geli?tirin ve güncelleyin.

Sa?l?kl? ve ayd?nl?k günlerde görü?mek dile?iyle.

Prof.Dr. A.Zafer ACAR